Giriş: Hâkim Robotlar mı Geliyor?
Bir mahkeme salonunu hayal edin.
Sanık, savcı, avukatlar yerinde… ama hâkim bir insan değil, yapay zekâ destekli bir yazılım.
Kulağa bilim kurgu gibi geliyor olabilir.
Ama bazı ülkelerde Yapay Zekâ destekli yargı kararları şimdiden hayata geçmiş durumda.
Adaletin duygusuz ama tarafsız, hızlı ama eksiksiz bir versiyonu mümkün mü?
Bu makalede, yapay zekânın hukuk alanındaki yükselişini, avantajlarını, risklerini ve etik tartışmalarını ele alacağız.
Hukukta Yapay Zekânın Kullanım Alanları
Yapay zekâ, hukuk sistemlerinin çok yönlü ve karmaşık yapısında destekleyici araç olarak yer alıyor.
İşte bazı kullanım alanları:
1. Otomatik Sözleşme Analizi
- Binlerce sayfalık metinleri saniyeler içinde analiz eder
- Riskli maddeleri, eksik hükümleri işaret eder
- Uyuşmazlık doğurabilecek alanları önerir
Özellikle büyük şirketler ve hukuk ofisleri için zaman kazandırıcıdır.
2. Hukuki Araştırma ve İçtihat Taraması
- Yıllara yayılmış davalar ve kararlar arasında en uygun benzerleri bulur
- Avukata hızlı argüman geliştirme fırsatı verir
3. Tahmin Sistemleri
- Davanın sonucunu, önceki örneklerden yola çıkarak öngörür
- Mahkeme süresini, tazminat miktarını, başarı olasılığını hesaplar
ABD’de “COMPAS” gibi sistemler, risk skoru tahmini yapmaktadır.
4. Yargı Yardım Sistemleri
- Mahkemelerdeki iş yükünü azaltmak için küçük davalarda AI yardımı
- Trafik cezaları, kira uyuşmazlıkları gibi basit davaların ilk değerlendirmesi
Çin, Estonya ve İngiltere bu uygulamalara pilot düzeyde başlamıştır.
Yapay Zekâ ile Gelen Avantajlar
1. Hız
- İnsanlar saatlerce okuyup araştırırken, AI dakikalar içinde tamamlar
2. Tutarlılık
- Aynı tür davalarda daha standart kararlar üretilebilir
3. Maliyet
- Küçük ölçekli davalarda avukat masrafı olmadan hukuki destek sağlanabilir
4. Öngörü
- AI destekli sistemler, dava öncesi olası sonuçları göstererek uzlaşma sürecini kolaylaştırabilir
Ancak Her Şey Güllük Gülistanlık Değil
1. Adalet Algısı Zedelenebilir
- “Karar makine verdi” ifadesi, insanlar için duygusal olarak tatmin edici olmayabilir
- İnsan yargısında bulunan empati, bağlam değerlendirmesi ve merhamet AI’da yoktur
2. Tarafsızlık Sorunu
- AI modelleri, eğitildikleri veri kadar tarafsızdır
- Geçmişteki davalar önyargılıysa, AI da bu önyargıyı tekrar eder
Örnek: ABD’de COMPAS sisteminin, siyah sanıkların risk puanlarını daha yüksek gösterdiği ortaya çıkmıştır.
3. Saydamlık Eksikliği (Black Box Sorunu)
- AI neden böyle bir karar verdi?
- Kararın gerekçesi anlaşılamazsa hukuki güvenlik zedelenir
4. Hesap Verilebilirlik
- Bir hata olduğunda sorumlusu kimdir?
- Programcı mı?
- Yargıç mı?
- Devlet mi?
Türkiye ve Dünyadan Örnekler
🇺🇸 ABD
- COMPAS sistemi, suçlu tekrar riskini analiz ediyor
- Hukuki araştırmalarda Westlaw AI çözümleri yaygın
🇨🇳 Çin
- “Akıllı Mahkemeler” projesi kapsamında AI destekli yargı süreçleri pilot olarak uygulanıyor
🇪🇪 Estonya
- 7.000 Euro altı davalar için yapay zekâ hâkimi projesi test ediliyor
🇹🇷 Türkiye
- UYAP sisteminde dijitalleşme gelişmiş olsa da henüz yapay zekâ destekli karar süreçleri pilot aşamaya geçmemiştir
- Ancak e-duruşma, otomatik dava takibi gibi uygulamalarla altyapı hazırlanıyor
Yapay Zekâ Yargıç Olabilir mi?
Bu sorunun cevabı ikiye ayrılıyor:
Evet, olabilir (savunanlar):
- Tarafsız, yorulmaz, korkmaz
- Hızlı ve adil kararlar verebilir
- Özellikle küçük davalarda faydalı olabilir
Hayır, olamaz (karşı çıkanlar):
- Adalet sadece teknik bir süreç değildir
- Empati, bağlam, niyet analizi olmadan yargı olmaz
- İnsan onurunu değerlendiren “insan” olmalıdır
Gelecek: İnsan + AI İş Birliği
En mantıklı yaklaşım şudur:
Yapay zekâ karar vermez; önerir.
İnsan yargıç kararı inceler ve onaylar.
Yani AI, bir asistan yargıç rolü üstlenebilir:
- Bilgi sağlar
- Uyarır
- Yönlendirir Ama son karar her zaman insanda kalmalıdır.
Sonuç: Adalet Soğuk Bir Kodla Değil, Sıcak Bir Vicdanla Kurulur
Yapay zekâ, hukuku hızlandırabilir ama adaleti ikame edemez.
Mahkemeler sadece karar verme yerleri değil; insanların anlaşılmak istediği yerlerdir.
Adalet, teknik bir çıktı değil; insani bir değerdir.
Yapay zekâ bu süreçte bir araç olabilir, ama hiçbir zaman hakimiyet kuran bir aktör olmamalıdır.
